(Umran Dergisi)
"Ülkemizin halkı ülkemizin şerefi; ülkemizin
halkı, ülkemizin gerçek zenginliğidir”.
Hamid el-Gazali,
Türkiye’de parlamento içi siyaset, genellikle, aşırı vaat,
muhatabı karalama, küçük görme ve küçük düşürme merkezli vücut bulmaktadır.
Siyasi partiler arasındaki iktidar kavgası, mahalle kabadayılarının kavgasına
benzemekte; kullandıkları dil, kabadayıların ve kahve kültürünün benzeri, hatta
daha ileri safhası olmaktadır. Ayrıca muhalefet, hiçbir zaman iktidarda olanın
yaptığı herhangi biri işi takdir etmemekte, yapılan her şeyi kötü, yanlış hatta
ihanet ekseninde ele alıp dillendirmektedir. Diğer taraftan muktedirler de
muhalefetin hiçbir görüşüne değer vermemekte, söylenenleri manasız, kasıtlı, iş
birlikçi ve ihanet ekseninde değerlendirmektedir. Bu durum, Türkiye’deki siyasi hayatın en
sorunlu, en tahripkâr yönüdür. Ne yazık ki Mayıs 2023 cumhurbaşkanlığı ve
milletvekilliği seçimleri de şiddetini artırarak aynı düzlemde cereyan
etmiştir.
Her geçen gün, siyasetin dilinde sosyal pozitif geri besleme
(olumsuzlukların olumsuzlukları besleyip büyütmesi) meydana gelmesi ve gittikçe
derinleşip yaygınlaşması nasıl bir düşüncenin ürünüdür? Birbirine kaba
konuşmayı, hakaret etmeyi siyasetin bir gereği görmek, ne derece doğru bir
yaklaşımdır? Böyle bir mantığın oluşmasının sebebi nedir ve bunun bu ülkeye, bu
millete ve genç nesillere maliyeti nedir? Böyle bir dil, kuşaklar arası fay
hattını tetikleyerek, müfsitlerin, kadife darbecilerin amaçlarına hizmet etmez
mi? Bunun bu ülkeye, bu millete maliyeti ne olacaktır?
Eğer anlık ve günlük düşünerek hareket eder, sosyolojik
zeminde meydana gelen fay hatlarını göz önüne almazsak 1930’dan günümüze
yetişen kuşakların değişik gerekçelerle/komplolarla harcandığı, tasfiye
edildiği gibi gelecekte de yeni bir neslin tasfiye edilebileceğine şahit
olabileceğiz. Böyle bir ihtimal mevcuttur ve ciddiye alınmalıdır. Bu olgu bir
sonraki yazıda ele alınacaktır. Bu yazıda, 14 Mayıs ve 28 Mayıs seçimleri dört
temel dinamikten (iç dinamikler, bölgesel dinamikler, küresel dinamikler ve
ilahi irade) sadece iç dinamikler göz önüne alınarak genel bir değerlendirilme
yapılacaktır. 14 Mayıs ve 28 Mayıs
seçimleri iki ana eksende ele alınıp analiz edilerek çeşitli dersler
çıkarılmaya çalışılacaktır. Toplumun, gönüllü kuruluşların, siyasetin ve
devletin alması gereken derslere dikkat çekilmek istenmektedir.
14 Mayıs 2023 Seçimleri Sathında Oluşan İttifaklar ve Ağırlık Merkezi Olan Konular
14 Mayıs 2023 cumhurbaşkanlığı seçiminde Türkiye’de
kesinleşmiş dört cumhurbaşkanı adayı vardı: Recep Tayyip Erdoğan, Kemal Kılıçdaroğlu,
Muharrem İnce ve Sinan Oğan. Seçimin son haftasında Muharrem İnce adaylıktan
çekildiğini açıklamıştır. Bununla beraber basılan oy
pusulalarında ismi yer almıştır. Bu nedenle de kendine belli bir miktar oy
çıkmıştır. 14 Mayıs cumhurbaşkanlığı
ve milletvekili seçimleri ile ilgili dört ittifak grubu meydana gelmiştir:
- Cumhur İttifakı: (AK Parti, MHP, BBP,
YRP, HÜDA-PAR, DSP)
- Millet İttifakı: (CHP, İYİ Parti, SP,
DEVA, GP, DP)+HDP/YSP
- ATA İttifakı: (Zafer Partisi, Adalet
Partisi, Ülkem Partisi, Türkiye İttifakı Partisi)
- Sol-Yeşiller/Emek ve Özgürlük İttifakı: Yeşiller ve Sol Gelecek Partisi (YSP/HDP), Emek Partisi (EMEP), Emekçi Hareket Partisi (EHP), Toplumsal Özgürlük Partisi (TÖP), Sosyalist Meclisler Federasyonu (SMF), TİP).
AK Parti, MHP, BBP, YRP, CHP, İYİ Parti, HDP/YSP, TİP
ittifaklarda yer almakla birlikte kendi listeleri ile seçime girmişlerdir. Buna
karşılık, HÜDA-PAR ve DSP AK Parti listelerinden; SP, DEVA, GP, DP Türkiye
Değişim Partisi de CHP listelerinden seçime girmişlerdir. Ahmet Özal’ın İlkeler
ve Değerler Partisi (İlk Parti) Millet İttifakı’nı desteklemiştir. HDP,
kapatılma durumunu göz önüne alarak milletvekilliği seçiminde yedekte
bulundurduğu YSP ile seçime katılmıştır.
Memleket Partisi hiçbir ittifakın içerisinde yer
almamıştır. Muharrem İnce,
cumhurbaşkanı adayı olarak bir seçim kampanyası yürütmüş, ancak son hafta pis
bir ‘kaset operasyonu’ iddiası
üzerine seçimden çekilmiş, ittifakları destekleme konusunda mensuplarını
serbest bırakmıştır. Vatan Partisi
de hiçbir ittifaka katılmayıp seçime tek başına girmiştir. 14 Mayıs 2023
cumhurbaşkanlığı ve milletvekilliği seçimlerine giderken son aylarda bazı konularda gittikçe şiddeti artan
hakaret ve suçlama boyutu yüksek olan bir dil kullanılmaya ve yaygınlaşmaya
başlamıştır. Siyasetin dilindeki bu durum, kuşaklar arası fay hattı oluşturma
konusu daha sonra değerlendirilecektir. Seçim sürecinde tüm partiler tarafından
gündemde tutulan ve tartışılan konuları şöylece özetleyebiliriz:
- Deprem bölgesindeki gidişat, yapılan
ihaleler
- Kızılay’ın deprem ile ilgili tavrı
- PKK/PYD/YPG, Hizbullah denklemi
- HDP’nin kapatılma ve hazine yardımı
alması davası
- Amed Spor-Bursa Spor maçı
- Rüşvet-yolsuzluk
- Açlık, yoksulluk
- Adaletsizlik
- İstanbul Sözleşmesi ve aile ile ilgili
yasalar (6284, 5237, 4721 sayılı yasalar)
- 5 müteahhit grubun durumu
- 300 milyar doların kaynağı
- Kılıçdaroğlu’nun ABD ve AB ziyaretleri
- Göçmenler
- AB uyum yasaları
- Taksim Gezi Parkı olayları
- Yurt dışından para getirerek ekonomiyi
düzeltme söylemleri
- İttifaklar arası diğer psikolojik savaş
malzemeleri
Bütün bunlara ilişkin gerek Cumhur İttifakı ve gerekse
Millet İttifakı’nın kullandığı argümanların doğruluğu ve yanlışlığı burada
tartışılmayacaktır. Bunun yerine her iki seçim kampanyasında tarafların
birbirlerine karşı kullandığı dil ve söylemin gelecekte ne tür tehlikeli
sonuçlar doğurabileceğine dikkat çekilecektir. Çünkü Türkiye’de şu an enerji
ile dolu ciddi sosyal fay hatları
mevcuttur. Seçim kampanyaları ne yazık ki bu fay hatlarına aşırı
enerji yüklemiştir ve de yüklemektedir:
•
Mezhepsel fay hattı: Alevi-Sünni-Nusayri
•
Etnik fay hattı: Kürt-Türk/Türk-Kürt-Arap/Roman/Rum-Ermeni-Yahudi
•
Kuşaklar arası fay hattı
•
Dinî fay hatları: İslâm-Hristiyanlık-Musevilik
•
Depremlerin neden olduğu yeni gayrimemnun fay hattı
•
Seçim ittifakları arasındaki fay hattı: Cumhur
İttifakı-Millet İttifakı
•
NATO’cu-Avrasyacı fay hattı
•
Mason/Sabatayist olan olmayan fay hattı
•
Küresel sermaye/STK’lar-yerli sermaye/STK’lar fay
hattı
•
LGBT taraftarı ve karşı olanlar fay hattı
14 Mayıs 2023 Cumhurbaşkanı ve Milletvekili Seçim Sonuçları
14 Mayıs ve 28 Mayıs cumhurbaşkanlığı ve milletvekili
seçimleri yurt içi, gümrük kapıları ve yurt dışı olmak üzere üç bölgede
yapılmıştır. Her bir bölgede yapılan cumhurbaşkanlığı ve milletvekili seçimlerindeki
kayıtlı seçmen sayısı, oy kullanan seçmen sayısı, geçerli oy sayısı ve geçersiz
oy sayısı, resmi YSK verileri göz önüne alınarak, Tablo 1 ve Tablo 2’de verilmektedir.[1]
Resmî Gazete’de
yayımlanan verilerde, cumhurbaşkanlığı seçim sonucu verileri ile milletvekili seçim
sonucu verileri arasında bir uyumsuzluk görülmektedir. Cumhurbaşkanlığı
verilerinde yurt içi, yurt dışı ve gümrük kapılarındaki seçim verileri ayrı
iken; 14 Mayıs milletvekili seçimlerinde yurt dışı ve gümrük kapıları birlikte
verilmektedir. Tablo 1’deki kayıtlı seçmen sütununda yurt içi: 60 milyon 721
bin 745, yurt dışı: 3 milyon 423 bin 759, gümrük kapıları: 3 milyon 423
bin 759 ve genel toplam: 64 milyon 145 bin 504 olarak verilmektedir. Oysa bu üç
verinin toplamı 67 milyon 569 bin 263 olmaktadır. Burada yurt dışı ve gümrük
kapılarının ayrı yazılmasından kaynaklanan bir hata yapılmış olabilir. Ayrıca
14 Mayıs cumhurbaşkanlığı seçimlerinde yurt içi kayıtlı seçmen sayısı 60 milyon
721 bin 745 iken 28 Mayıs cumhurbaşkanlığı seçiminde bu sayı 60 milyon 771 bin
236’dır. Bunun sebebi ikinci tur seçimlerinde 18 yaşını dolduran yaklaşık 50
bin gencin kayıtlı seçmen listesine eklenmesidir. 14 Mayıs cumhurbaşkanlığı
seçimlerinde seçime katılma oranı %87,04 iken 28 Mayıs cumhurbaşkanlığı
seçiminde bu oran %84,15 olmuştur. Geçersiz oy sayısı 14 Mayıs seçimlerinde 1
milyon 037 bin 1049 iken 28 Mayıs seçimlerinde 684 bin 288 şeklinde
gerçekleşmiştir.
Tablo 1: 14 Mayıs ve 28 Mayıs Cumhurbaşkanlığı Seçimlerine Katılım Durumu
Tablo 2: 14 Mayıs Milletvekili Seçimlerine Katılım Durumu
|
|
Kayıtlı Seçmen |
Oy Kullanan Seçmen |
Geçerli Oy Sayısı |
Geçersiz Oy Sayısı |
Katılma Oranı % |
|
Yurt İçi |
60.721.745 |
53.994.049 |
52.628.182 |
1.365.867 |
88,92 |
|
Yurt Dışı |
3.423.759 |
1.841.846 |
1.814.406 |
27.440 |
53,80 |
|
Gümrük Kapıları |
|||||
|
Genel Toplam |
64.145.504 |
55.835.895 |
54.442.588 |
1.393.307 |
87,05 |
Çok sert ve tartışmalı bir ortamda yapılan 14 Mayıs
cumhurbaşkanlığı ve milletvekilliği seçimlerinde Cumhur İttifakı diğer
ittifaklara özellikle Millet İttifakı’na göre çok önemli kazanımlar elde
etmiştir (Tablo 3). Cumhur İttifakı Meclis’te diğer ittifakların toplamına göre
milletvekilli sayısında ezici bir üstünlük sağlamıştır.[2]
323 milletvekiline karşılık diğer ittifakların toplam milletvekili sayısı
277’dir. Cumhurbaşkanlığı hükûmet
sisteminin geçmiş uygulamalarına baktığımız zaman cumhurbaşkanını denetleme
konusunda bu Meclis’in de çok ciddi bir zaafı bünyesinde barındırdığını
söyleyebiliriz.
Tablo 3: 14 Mayıs 2023 Seçiminde İttifakların Oy Oranı ve Milletvekili Sayıları
14 Mayıs seçimlerinin birinci turunda milletvekilliğinde
Cumhur İttifakı çok başarılı olurken cumhurbaşkanı adayı Recep Tayyip Erdoğan
cumhurbaşkanı seçilememiş ve cumhurbaşkanlığı seçimi 28 Mayıs’taki ikinci tura
kalmıştır (Tablo 4). Cumhurbaşkanının birinci turda seçilememesi, Sinan Oğan
ile Muharrem İnce’nin sürece katılmasının bir sonucudur muhtemelen. Özellikle
ATA İttifakı’nın göçmen karşıtlığı üzerinden yürüttüğü kampanya Sınan Oğan’ı 28
Mayıs cumhurbaşkanlığı seçiminin kilit ismi hâline getirmiştir. Erdoğan 27
milyon 133 bin 849 (%49,24) oy alarak en yakın rakibi Kılıçdaroğlu’na 2 milyon
538 bin 671(%4,2) oy farkı atmasına rağmen aldığı oy oranı %50’yi geçmediği
için birinci turda cumhurbaşkanı seçilememiştir. Bu durum ikinci turda farklı
pazarlıkların yapılmasına imkân vermiştir.
Erdoğan ilk turda seçilememesine rağmen gerek yurt içi ve gerekse yurt
dışı oylarda ciddi bir üstünlük sağlamıştır. Kılıçdaroğlu’nun yurt dışındaki
nesillere yaptığı vaat ve çağrılar isteneni vermemiştir. Bunun da özel olarak
analiz edilmesinde fayda vardır.
Tablo 4: 14 Mayıs 2023 Cumhurbaşkanlığı Seçimleri[3]
|
|
|
Recep Tayyip Erdoğan |
Kemal Kılıçdaroğlu |
Sinan Oğan |
Muharrem İnce |
|
Yurt İçi |
% |
49,24 |
45,04 |
5,28 |
0,41 |
|
Oy |
26.086.102 |
23.873.749 |
2.796.613 |
216.470 |
|
|
Yurt Dışı |
% |
57,70 |
39,68 |
1,68 |
0,94 |
|
Oy |
967.180 |
665.111 |
28.218 |
15.759 |
|
|
Gümrük |
% |
54,68 |
38,35 |
4,36 |
2,42 |
|
Oy |
80.567 |
56.318 |
6.408 |
3.554 |
|
|
Genel Toplam |
% |
49,52 |
44,88 |
5,17 |
0,43 |
|
Oy |
27.133.849 |
24.595.178 |
2.831.239 |
235.783 |
|
AK Parti 14 Mayıs 2023 milletvekili seçiminde en başarılı
parti, birinci parti olma konumunu korumuştur (Tablo 5). Seçim öncesinde MHP
ile ilgili seçim tahminleri çok kötüydü. Bundan dolayı da seçim barajının
MHP’den dolayı düşürüldüğü tartışmaları yapılmıştı. Fakat 14 Mayıs milletvekili
seçiminde MHP beklenenin tersine çok iyi bir başarı göstermiş ve herkesi
şaşırtmıştır. Bunun da hususen analiz edilmesinde fayda vardır. Beklenenin
aksine İYİ Parti öngörülen performansı ortaya koyamamış, bir miktar oy kaybına
uğramıştır. Millet İttifakı’nda mahiyetini bilemediğimiz tartışmalar,
Akşener’in masayı terk edip kısa bir süre sonra masaya tekrar katılması, halk
da bir güvensizliğe sebebiyet vermiş olabilir. Oy kaybının sebebi bu tezatlı
davranış olabilir. Bunun da ayrıca ele alınıp özel olarak değerlendirilmesi
gerekir.
Tablo 5: 14 Mayıs 2023 Seçimlerinde Partilerin Aldığı Oylar
|
14 Haziran 2023
Seçimleri |
||||||
|
|
Yurt İçi Seçim
Sonucu |
Yurt Dışı + Gümrük
Kapıları Seçim Sonucu |
Türkiye Geneli
Toplam |
|||
|
Partiler |
% |
Oy |
% |
Oy |
% |
Oy |
|
AK Parti |
35,32 |
18.586.137 |
44,44 |
806.325 |
35,62 |
19.392.462 |
|
CHP |
25,41 |
13.374.463 |
23,57 |
427.720 |
25,35 |
13.802.183 |
|
MHP |
10,04 |
5.283345 |
11,10 |
201.475 |
10,07 |
5.484.820 |
|
İYİ Parti |
9,90 |
5.211.632 |
3,55 |
64.349 |
9,69 |
5.275.981 |
|
YSP |
8,79 |
4.624.094 |
9,91 |
179.828 |
8,82 |
4.803.922 |
|
YRP |
2,86 |
1.505.736 |
1,17 |
21.312 |
2,80 |
1.527.048 |
|
ZP |
2,28 |
1.198.647 |
0,98 |
17.752 |
2,23 |
1.216.399 |
|
TİP |
1,72 |
903.742 |
2,88 |
52.315 |
1,76 |
956.057 |
|
BBP |
0,99 |
522.470 |
0,46 |
8.300 |
0,97 |
530.770 |
|
Memleket Partisi |
0,93 |
487.910 |
0,81 |
14.759 |
0,92 |
502.669 |
Birinci turda Meclis çoğunluğu Cumhur İttifakı’nın eline
geçmiş ve AK Parti %34,62 oy oranı ve 264 milletvekili ile birinci parti
durumunu korumasına rağmen 24 Haziran 2018 seçimlerine göre AK Parti %7,95
civarında oy (2 milyon 137 bin 041 oy) ve 31 milletvekili kaybetmiştir (Tablo
6). Benzer bir durumun 7 Haziran 2015 seçimlerinde de meydana geldiğinin
hatırlanmasında fayda vardır.
Millet İttifakı 212 milletvekili çıkarmıştır. Bunun 43’ü İYİ
Parti’nin, 130’u ise CHP’nindir (Tablo 6). 24 Haziran 2018 seçimlerine göre CHP bu seçimde,1 milyon 901 bin 218 oy
fazla almasına rağmen oy oranı %1,29 ve milletvekili sayısı da 16 azalmıştır.
İki seçim döneminde CHP’nin oyu artmış, AK Parti’nin oyu azalmıştır.
Tablo 6: 14 Mayıs 2023 Seçimlerinde Partilerin Aldığı Oylar ve Milletvekili Sayılarının 24 Haziran 2018 ile Mukayesesi
Bu seçimin en başarılı olanlarından biri Yeniden Refah Partisi’dir. Cumhur
İttifakı’nı desteklemiş fakat seçimlere kendi logosu ile girmiş, %2,81 oy alarak 5 milletvekili
çıkarmıştır. Bundan sonraki başarısı vereceği mücadeleye bağlı olacaktır. Diğer
başarılı partilerden biri TİP
olup, aldığı %1,73 oy ile 4 milletvekili kazanmıştır. Zafer Partisi %2,23 oy potansiyeline
rağmen hiçbir milletvekili çıkaramamıştır.
CHP listelerinden seçime giren SP, Gelecek, DEVA ve DP’nin, öngörülen oy potansiyellerine rağmen
kazandıkları milletvekili sayıları yüksektir: DEVA 15, GP 10, SP 10, DP 3. Muhtemelen onların kazanımları
milletvekili yemininden sonra daha kolay görülebilecektir. Her dört parti için
de bu durum ciddi bir başarıdır. Meclis’te bu partilerin milletvekillerinin var
olması, AK Parti’yi Meclis’te zorlayacak ve AK Parti tabanını gelecekte daha
çok etkileyebilecektir. HDP/YSP, 24 Haziran 2018 seçimlerine
göre yaklaşık %3 oy (1 milyon 062 bin 055) ve 6 milletvekili kaybetmiştir. 14
Mayıs seçimlerinin en dikkat çekici özelliği oluşan ittifak zincirlerinin her
birinde toplumun farklı renklerinin bulunmasıdır. Bu konu daha sonra farklı
boyutları ile ele alınıp değerlendirilecektir.
HÜDA-PAR’ın Meclis’e
girmesi hem onlara bir meşruiyet sağlamış hem de dinî hassasiyet taşıyan Kürt
kardeşlerimizin HDP sarmalından kurtulmasına vesile olmuştur. HDP’deki oy
oranının düşmesi bu açıdan ayrıca değerlendirilmelidir. HÜDA-PAR, Kürt, Şafi
ağırlıklı bir partidir. Bölgede nicel olmasa bile nitel açıdan önemli bir
etkisi vardır. Bölgenin kanaat
önderleri/akil insanlarına göre HÜDA-PAR’ın hem Irak’ın kuzeyi hem de
Suriye’nin kuzeyindeki dindar Kürtler üzerinde özel bir etkisi söz konusudur. Türkiye’nin
bu durumu özel olarak değerlendirmesi faydalı olacaktır.
28 Mayıs 2023 Seçimleri Sathında Oluşan İttifaklar ve Seçim Sonuçları
28 Mayıs’taki ikinci tur cumhurbaşkanlığı seçiminde ATA
İttifakı’nda ciddi bir bölünme meydana gelmiş ya da öyle gösterilmiştir. Sinan
Oğan, ATA İttifakı mensuplarına rağmen Erdoğan’ı destekleyeceğini söyleyerek
Cumhur İttifakı’na dâhil olurken; Zafer Partisi genel başkanı Ümit Özdağ,
Kılıçdaroğlu ile özel bir protokol imzalayarak Millet İttifakı’nı
desteklemiştir. ATA İttifakı’nın diğer üyelerinden Adalet Partisi Kılıçdaroğlu’nu
destekleyeceğini açıklamıştır. Böylece 28 Mayıs cumhurbaşkanlığı
seçimine gidilirken 4 ittifak grubu iki ittifak grubuna dönüşmüştür:
- Cumhur İttifakı: (AK Parti, MHP, BBP,
YRP, HÜDA-PAR, DSP)+Sinan Oğan
- Millet İttifakı (CHP, İYİ Parti, SP, DEVA, GP, DP)+HDP/YSP+TİP+Adalet Partisi+Zafer Partisi
28 Mayıs cumhurbaşkanlığı seçiminde yurt dışı ve gümrük
kapısındaki oyların Kılıçdaroğlu’na nazaran Erdoğan’a daha fazla katkısı
olmuştur.[4] (Tablo 7)
Tablo 7: 28 Mayıs 2023 Cumhurbaşkanlığı Seçimleri
Yeni ittifaklar kapsamındaki 28 Mayıs seçimlerinde hem
Erdoğan hem de Kılıçdaroğlu, ikinci turda oylarını artırmışlardır[5] (Tablo 8).
Erdoğan’ın oylarında %2,66 (700 bin 740) oranındaki artışa karşılık
Kılıçdaroğlu’nun oylarında %2,94 (909 bin 546) artış olmuştur. Kılıçdaroğlu
ile Erdoğan arasında ilk turdaki %4,64’lük (2 milyon 538 bin 671) oy farkı
ikinci turda azalmasına rağmen (%4,36; 2 milyon 329 bin 865) Kılıçdaroğlu’nun
kazanması için yetmemiştir.
Tablo 8: 14 Mayıs ve 28 Mayıs 2023 Cumhurbaşkanlığı Seçimleri
28 Mayıs seçimlerindeki yeni ittifak grubunun, eski ittifak
grubunda yer alan bazı partilerin tabanlarını olumlu ya da olumsuz bir şekilde
etkilediği görülmektedir. Sinan Oğan’ın, Erdoğan’ı destekleyeceğini açıklayarak
Cumhur İttifakı için meydanlara inmesi, propaganda faaliyetlerine iştirak
etmesi ATA İttifakı’na verilen oyların bir kısmının Erdoğan’a yönelmesini
sağlamıştır. Bunun ne oranda olduğu daha sonra yapılacak analizlerin sonucunda
ortaya çıkabilecektir. Oğan’a karşı Özdağ’ın Millet İttifakı’nı
destekleyeceğini söyleyip protokol imzalamak istemesi 6’lı masada bir
rahatsızlık meydana getirmiştir. Nitekim protokol, Özdağ ile Kılıçdaroğlu
arasında yapılmıştır. Protokol metnindeki bazı ifadeler, hüküm cümleleri
medyaya yansıdığı kadarı ile hem HDP hem de GP ve DEVA seçmenini bir şekilde
olumsuz etkilemiş gözükmektedir. Özellikle Kürt seçmenler yapılan protokolden
ve Özdağ’ın daha önce kullandığı kavmiyetçi dilden olumsuz etkilenmişlerdir.
Diğer taraftan Muharrem İnce’ye destek veren seçmenin bir kısmı Millet
İttifakı’ndaki bazı partilere olan tepkilerinden dolayı Erdoğan’a destek
vermiş, bir kısmı de seçime katılmamış olabilir.
14 Mayıs seçimleri öncesinde anketlerde Millet İttifakı ile
verilmiş olan abartılı seçim öngörüleri sonucu şartlanan CHP seçmeni, 14 Mayıs
seçim sonuçlarından aşırı etkilenmiş ve CHP yönetimini kurduğu ittifaktan
dolayı suçlamaya başlamıştır. Ayrıca Kılıçdaroğlu döneminde CHP’deki
kadrolaşmadan rahatsız olan kesimler, 14 Mayıs seçim sonuçlarını kullanarak
Kılıçdaroğlu ekibini cezalandırmak için ikinci tur seçime katılmamış ve
çevrelerini de buna teşvik etmiş olabilirler. DEVA, GP ve DP seçmeninin bir
kısmı ikinci tur seçimlerini kaybedilmiş görerek seçime iştirak etmemiş
olabilir.
Bütün bunlar ikinci tur seçimlerine yansımış ve ikinci tura katılım oranı %2,89 (1 milyon 809 bin 549) oranında düşmüştür (Tablo 9).
Tablo 9: 14 Mayıs ve 28 Mayıs 2023 Cumhurbaşkanlığı Seçimlerine Halkın Katılım Durumu
|
|
Katılım-Genel
Toplam |
|
|
Turlar |
% |
Oy |
|
87,04 |
55.833.150 |
|
84,15 |
54.023.601 |
|
2.Tur ile 1. Tur
Arasındaki Değişim |
-2,89* |
-1.809.549 |
|
* -, azalmayı
göstermektedir. |
||
Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Seçim Sonuçları
Kürt seçmenin yoğun olduğu Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki
28 Mayıs seçim sonuçlarında seçime katılımın düştüğü çok açık bir şekilde
görülmektedir[6] (Tablo
10). Katılım oranının düşmesi muhtemelen Kılıçdaroğlu için bir kayıp olmuştur.
Katılım oranının düşmesine etki eden çok önemli bir faktör de birinci tur
seçimlerinde Erdoğan’la Kılıçdaroğlu arasındaki oy farkının %4,64 (2 milyon 538 bin 671 oy) civarında
olması olabilir. Muhtemelen ikinci turda nasıl olsa bu fark kapanmaz varsayımı seçmenin
sandığa gitmesini olumsuz etkilemiştir.
Tablo 10: Güneydoğu Anadolu’da 14 Mayıs ve 28 Mayıs Seçimlerine Katılım Oranı
|
İler |
Seçmen Sayısı |
14 Mayıs 2023 |
28 Mayıs 2023 |
2 Tur Arasındaki
Fark |
|
|||
|
Oy |
% |
Oy |
% |
Oy |
% |
|
||
|
Ağrı |
306.590 |
223.749 |
72,98 |
202.150 |
65,93 |
-21.599* |
-7,04 |
|
|
Ardahan |
68.033 |
56.399 |
82,90 |
54.013 |
79,39 |
-2.386 |
-3,51 |
|
|
Batman |
399.376 |
339.802 |
85,08 |
321.183 |
80.42 |
-18.619 |
-4,66 |
|
|
Bitlis |
220.618 |
180.926 |
82,01 |
169.048 |
76,62 |
-11.878 |
-5,38 |
|
|
Diyarbakır |
1.143.887 |
937.822 |
81,99 |
869.730 |
76,03 |
-68.092 |
-5,95 |
|
|
Hakkâri |
186.155 |
155.738 |
83,66 |
145.729 |
78,28 |
-10.009 |
-5,38 |
|
|
Iğdır |
133.683 |
105.919 |
79,23 |
96.338 |
72,06 |
-9.581 |
-7,17 |
|
|
Kars |
185.045 |
147.339 |
79,62 |
137.615 |
74,37 |
-9.724 |
-5,25 |
|
|
Mardin |
541.445 |
448.616 |
82,86 |
428.002 |
79,05 |
-20.614 |
-3,81 |
|
|
Muş |
242.486 |
190.914 |
78,73 |
178.744 |
73,71 |
-12.170 |
-5,02 |
|
|
Siirt |
201.801 |
168.276 |
83,39 |
158.991 |
78,79 |
-9.285 |
-4,60 |
|
|
Şırnak |
324.061 |
274.524 |
84,71 |
259.285 |
80,01 |
-15.239 |
-4,70 |
|
|
Tunceli |
65518 |
57280 |
87,43 |
57.385 |
87,59 |
105 |
0,16 |
|
|
Van |
706.445 |
556.549 |
78,78 |
511.105 |
72,35 |
-45.444 |
-6,43 |
|
|
Toplam |
4.725.143 |
3.843.853 |
81,35 |
3.589.318 |
75,96 |
-45.444 |
-5,39 |
|
|
Türkiye |
64.113.941 |
55.833.275 |
87,08 |
53.841.229 |
83,98 |
-1.992.046 |
-3,11 |
|
|
* -, azalmayı göstermektedir. |
|
|||||||
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde 28 Mayıs seçimlerine katılma
oranının düşmesi, Kılıçdaroğlu’nu olumsuz etkilerken Erdoğan’ı olumlu
etkilemiştir. Kılıçdaroğlu’na verilen oylardaki düşmeye karşılık Erdoğan’ın
oylarında genel bir artış vardır (Tablo 11, Tablo 12). Bunda muhtemelen hem
Sinan Oğan’ın hem de Özdağ’ın Kılıçdaroğlu ile yaptığı mutabakat metninin
etkisi olmuştur.
Tablo 11: Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Kılıçdaroğlu’nun Oy Dağılımı
|
Güneydoğu’da Kemal
Kılıçdaroğlu’nun Oy Dağılımı |
|||||||
|
İller |
Seçmen Sayısı |
14 Mayıs 2023 |
28 Mayıs 2023 |
2 Tur Arasındaki
Fark |
|||
|
Oy |
% |
Oy |
% |
Oy |
% |
||
|
Ağrı |
306.590 |
142.021 |
65,81 |
129.693 |
65,34 |
-12.328 |
-0,47 |
|
Ardahan |
68.033 |
30.619 |
56,15 |
30.657 |
57,68 |
38 |
1,53 |
|
Batman |
399.376 |
221356 |
67,57 |
213.499 |
68,06 |
-7.857 |
0,49 |
|
Bitlis |
220.618 |
88.779 |
50,92 |
82.926 |
50,22 |
-5.853 |
-0,70 |
|
Diyarbakır |
1.143.887 |
651.793 |
71,97 |
610.078 |
71,67 |
-41.715 |
-0,30 |
|
Hakkâri |
186.155 |
109.148 |
72,32 |
102.784 |
72,11 |
-6.364 |
-0,21 |
|
Iğdır |
133.683 |
64.369 |
62,50 |
63.326 |
66,78 |
-1.043 |
4,28 |
|
Kars |
185.045 |
78.105 |
54,58 |
76.383 |
56,48 |
-1.722 |
1,90 |
|
Mardin |
541.445 |
289.109 |
66,11 |
274.420 |
65,24 |
-14.689 |
-0,87 |
|
Muş |
242.486 |
108.519 |
58,88 |
101.792 |
58,33 |
-6.727 |
-0,55 |
|
Siirt |
201.801 |
91.352 |
56,26 |
85.992 |
55,44 |
-5.360 |
-0,82 |
|
Şırnak |
324.061 |
202.543 |
75,85 |
193.639 |
76,32 |
-8.904 |
0,47 |
|
Tunceli |
65.518 |
45.457 |
80,26 |
47.112 |
82,81 |
1.655 |
2,56 |
|
Van |
706.445 |
334.192 |
62,26 |
308.421 |
61,53 |
-25.771 |
-0,73 |
|
Toplam |
4.725.143 |
2.457.362 |
66,06 |
2.320.722 |
65,97 |
-136.640 |
-0,09 |
|
Türkiye |
64.113.941 |
24.594.932 |
44,88 |
25.432.951 |
47,84 |
838019 |
2,96 |
|
*-, azalmayı göstermektedir. |
|||||||
Tablo 12: Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Erdoğan’ın Oy Dağılımı
|
Güneydoğu’da Recep
Tayyip Erdoğan’ın Oy Dağılımı |
|||||||
|
İller |
Seçmen Sayısı |
14 Mayıs 2023 |
28 Mayıs 2023 |
2 Tur Arasındaki
Fark |
|||
|
Oy |
% |
Oy |
% |
Oy |
% |
||
|
Ağrı |
306.590 |
68.468 |
31,73 |
68.790 |
34,67 |
322 |
2,94 |
|
Ardahan |
68.033 |
21.355 |
39,16 |
22.497 |
42,32 |
1.142 |
3,17 |
|
Batman |
399.376 |
101.386 |
30,95 |
100.177 |
31,94 |
-1.209* |
0,99 |
|
Bitlis |
220.618 |
70.997 |
46,46 |
82.224 |
49,80 |
11.227 |
3,34 |
|
Diyarbakır |
1.143.887 |
239.827 |
26,48 |
241.916 |
28,34 |
2.089 |
1,86 |
|
Hakkâri |
186.155 |
37.188 |
24,64 |
39.754 |
27,89 |
2.566 |
3,25 |
|
Iğdır |
133.683 |
26.056 |
25,29 |
31.501 |
33,22 |
5.445 |
7,93 |
|
Kars |
185.045 |
56.366 |
39,40 |
59.057 |
43,66 |
2.691 |
4,26 |
|
Mardin |
541.445 |
141.234 |
32,29 |
146.215 |
34,76 |
4.981 |
2,47 |
|
Muş |
242.486 |
72.102 |
39,13 |
72.704 |
41,67 |
602 |
2,54 |
|
Siirt |
201.801 |
67.465 |
41,55 |
69.113 |
44,56 |
1.648 |
3,01 |
|
Şırnak |
324.061 |
57.228 |
21,44 |
60.133 |
23,76 |
2.905 |
2,32 |
|
Tunceli |
65.518 |
9.178 |
16,29 |
9.778 |
17,20 |
600 |
0,91 |
|
Van |
706.445 |
191.106 |
35,61 |
193.036 |
38,52 |
1.930 |
2,91 |
|
Toplam |
4.725.143 |
1159.956 |
31,18 |
1.196.895 |
34,03 |
36.939 |
2,84 |
|
Türkiye |
64.113.941 |
27.133.837 |
49,52 |
27.725.131 |
52,16 |
591.269 |
2,64 |
|
*-, azalmayı göstermektedir. |
|||||||
Deprem Bölgesi ve Seçim Sonuçları
14 Mayıs ve 28 Mayıs cumhurbaşkanlığı ve milletvekili
seçimlerinde üzerinde en çok durulması, psiko-sosyal analizinin yapılması
gereken en önemli seçim bölgesi, deprem bölgesidir. 11 ilde çok can kaybı yaşanmasına,
şehirlerin yerle bir olmasına rağmen Erdoğan her iki turda da bir iki il hariç
çok ciddi bir başarı göstermiştir (Tablo 13). Erdoğan Diyarbakır, Adana dışında
diğer illerde Kılıçdaroğlu’ndan çok daha fazla oy almış ve bütün illerde ikinci
turda da oylarını artırmıştır. Bu dikkate alınması gereken bir başarıdır. Buna
karşılık Kılıçdaroğlu ikinci tur seçimlerinde Adıyaman, Diyarbakır ve
Şanlıurfa’da bir miktar oy kaybına uğramıştır.
Tablo 13: Deprem Bölgesinde Cumhurbaşkanı Adaylarının Oy Dağılımı
|
|
Recep Tayyip
Erdoğan |
Kemal Kılıçdaroğlu |
Erdoğan-Kılıçdaroğlu
Fark |
|||||
|
Deprem Bölgesi İller |
14 Mayıs 2023 |
28 Mayıs 2023 |
2 Tur Arasındaki
Fark |
14 Mayıs 2023 |
28 Mayıs 2023 |
2 Tur Arasındaki
Fark |
14 Mayıs 2023 |
28 Mayıs 2023 |
|
% |
% |
% |
% |
% |
% |
% |
% |
|
|
Kahramanmaraş |
71,88 |
75,77 |
3,89 |
22,21 |
24,23 |
2,02 |
49,67 |
51,54 |
|
Hatay |
48.03 |
50,14 |
2.11 |
48.08 |
49,86 |
1,78 |
-0,05 |
0,28 |
|
Adıyaman |
66,22 |
68,84 |
2,6 |
31,25 |
31,17 |
-0,08* |
34,97 |
37,67 |
|
Diyarbakır |
26,48 |
28,39 |
1,91 |
71,96 |
71,61 |
-0,35 |
-45,48 |
-43,32 |
|
Gaziantep |
59,77 |
62,73 |
2,96 |
34,65 |
37,28 |
2,63 |
25,12 |
25,45 |
|
Şanlıurfa |
62.61 |
64,87 |
2,23 |
36,06 |
35,14 |
-0,92 |
26,55 |
29,73 |
|
Malatya |
69,39 |
71,96 |
2,57 |
27,11 |
28,04 |
0,93 |
42,28 |
43,92 |
|
Adana |
43,94 |
45,97 |
2,03 |
52,90 |
54,05 |
1,15 |
-8,96 |
-8,08 |
|
Elazığ |
67,18 |
70,27 |
3,09 |
28,24 |
29,73 |
1,49 |
38,94 |
40,54 |
|
Kilis |
65,56 |
70,00 |
4,44 |
27,02 |
30,01 |
2,99 |
38,54 |
39,99 |
|
Osmaniye |
62,32 |
66,22 |
3,90 |
30,74 |
33,81 |
3,07 |
31,58 |
32,41 |
|
*-, azalmayı göstermektedir. |
||||||||
Deprem bölgelerinin genelinde AK Parti’nin önde olmasının
nedenlerini şöyle özetleyebiliriz: Deprem bölgelerinde cemaatlerin/vakıfların
başlatıp yürüttüğü yardım kampanyasının çok büyük etkisi olmuştur. İlk günden
itibaren başta İHH olmak üzere deprem bölgesinde yardıma koşan dinî hassasiyeti
önde olan vakıflar, dernekler, gönüllü kuruluşlardı. Halkın üzerinde bu durumun
çok büyük etki doğurduğu açıktır. 15 Temmuz ihanet hareketi ile çamur atılan,
karalanan, itibarsızlaştırılan bu yapılar bu girişimleri ile halkın gönlünde
taht kurmuşlardır.
İlk iki üç gün hariç devlet bütün imkânları ile bölgeye
yöneldi; asker ve ilgili bakanlar illere dağıldı, günlerce oralarda kaldılar.
Erdoğan bölgeyi çok sık ziyaret etti. Deprem bölgesindeki oylar üzerinde etkili
olan çok temel unsurlardan biri, siyasi iktidar tarafından deprem enkazının
hızlı bir şekilde kaldırılması, ev, hastahane yapımına başlanması,
depremzedelere ciddi maddi yardımlar yapılmasıdır.
Bunlar olayın maddi yönleridir. Asıl etkili olan, deprem
bölgesindeki halkta oluşan kanaattir. Bu kanaat, deprem bölgesine gidip gelen
kardeşlerimizin bölgedeki Alevi, CHP’li muhtar ve şahıslarla yaptıkları
sohbetlerde gizlidir: “Bu işin altından ancak Erdoğan kalkabilir. Ben CHP’liyim fakat
Erdoğan’a rey vereceğim.” ifadeleridir.
İlginç Bir Benzerlik: 7 Haziran 2015’ten 28 Mayıs 2023’e
7 Haziran 2015 seçimlerine kadar AK Parti ve Erdoğan karşıtı
olarak rol alan MHP lideri Devlet Bahçeli ani bir manevra ile seçim sonuçları
tam netleşmeden gece yarısı bir ‘erken
seçim’ tarihi vererek erken seçim istemiş, saf değiştirerek AK Parti ve
Erdoğan’ı destekleme bağlamında yeni bir ters akım stratejisini devreye sokmuştur. Bahçeli, o günden beri
Erdoğan’ı destekleyeceğini sürekli dile getirmiş ve gereğini de yapmıştır.
Erdoğan’ın Bahçeli’nin teklifine olumlu cevap vermesi ile başlayan ve gelişen
süreçte AK Parti bir erken seçim ile eski gücüne kavuşmuş ve tek başına iktidar
olmuştur. Erdoğan Bahçeli yakınlaşması, 15 Temmuz İhanet Hareketi’nden sonra
daha da pekişerek devam etmiştir. Bu ikilinin oluşturduğu Cumhur İttifakı, 14
Mayıs 2023 seçimlerine gelinirken yeterli olmamış, ittifaka YRP, HÜDA-PAR ve
DSP de dâhil edilmiştir. Buna rağmen 14 Mayıs cumhurbaşkanlığı seçiminde
istenen elde edilememiştir (Tablo 4).
28 Mayıs 2023’te Türkiye ikinci tur cumhurbaşkanlığı seçimine
giderken 7 Haziran seçimlerindeki Bahçeli’nin sürpriz davranışına benzer yeni
bir sürpriz davranış Sinan Oğan tarafından ortaya konmuştur. 14 Mayıs
cumhurbaşkanlığı seçiminde %5,17 (2.831.239) oy alan ve Cumhur İttifakı’nı çok
sert eleştiren ATA İttifakı’nın cumhurbaşkanı adayı Sinan Oğan, ATA İttifakı’na
rağmen 28 Mayıs’taki cumhurbaşkanlığı seçiminde Erdoğan’ı destekleyeceğini
açıklamış ve seçim kampanyasına fiilen katılmıştır. Buna karşılık Adalet
Partisi ve Zafer Partisi Kılıçdaroğlu’nu destekleyeceklerini beyan etmişlerdir.
ATA İttifakı’ndaki bu bölünme Cumhur İttifakı’na önemli bir
katkı sağlayarak 28 Mayıs’taki ikinci tur cumhurbaşkanlığı seçimlerinde
Erdoğan’ın elini çok rahatlatmış ve seçimi rahatlıkla kazanmasını sağlamıştır
(Tablo 7). Erdoğan’ın seçim gecesindeki konuşmada Sinan Oğan’ı yanına alması,
28 Mayıs cumhurbaşkanlığı seçimlerine yaptığı katkının bir göstergesi şeklinde
değerlendirilmelidir.
17 Seçim Kazanmış Bir Lider: Erdoğan
Erdoğan; millî görüş hareketinin lideri rahmetli Erbakan’ın
yetiştirdiği lider kadronun önemli isimlerinden biridir. Onun ilk seçim
başarısı -Erbakan zamanında- Refah Partisi’nden İstanbul Büyükşehir Belediye
Başkanı olması ile gerçekleşmiştir. Bu seçimi devre dışı bırakırsak 2002
yılından bugüne girdiği 16 seçimi %34’ün üzerinde bir oy alarak kazanmıştır[7] (Tablo
14). Erdoğan, her seçim öncesinde ve sürecinde sürekli anketler yaptırıp,
halkın nabzını ölçüp seçim kampanyası yürüten bir siyasetçidir. Tek başına
iktidar olamadığı iki seçim 7 Haziran 2015 ve 14 Mayıs 2023 seçimleridir. Buna
rağmen her iki seçimde de %35’in üzerinde oy almış ve en yüksek milletvekili
sayısına ulaşmıştır. Her seçim döneminden önce yasal değişiklikler yapmakta ve
yeni ittifaklar kurarak seçimlere girmektedir.
Erdoğan’ın en çok zorlandığı seçim 14 Mayıs 2023 seçimleridir.
Erdoğan geçmiş seçim dönemleri ile kıyaslandığında bu seçimde aşırı vaat yapan
bir lider hâline gelmiştir. Salgın dönemine, 11 ildeki asrın
felaketleri/deprem-sel afetleri zincirine rağmen deprem bölgesinde en çok oyu
almış bir siyasetçi kimliğiyle 14 Mayıs seçimlerinden birinci parti olarak
çıkması gerçekten çok büyük bir başarıdır. O nedenle Erdoğan’ın bütün
seçimlerinin değişik yönleri ile çok
iyi analiz edilmesi gerekmektedir. Bu
konu burada ele alınmayacaktır.
Tablo 14: Erdoğan ve Seçimler
|
Seçim Tarihleri |
Genel Seçim |
Yerel Seçim |
Referandum |
Cumhurbaşkanlığı |
|
% |
% |
% |
% |
|
|
27 Mart 1994 |
|
25,19 |
|
|
|
3 Kasım 2002 |
34,28 |
|
|
|
|
29 Mart 2014 |
|
42,87 |
|
|
|
22 Temmuz 2007 |
46,06 |
|
|
|
|
21 Ekim 2007 |
|
|
68,95 |
|
|
29 Mart 2009 |
|
38,39 |
|
|
|
12 Eylül 2010 |
|
|
57,88 |
|
|
12 Haziran 2011 |
46,58 |
|
|
|
|
30 Mart 2014 |
|
45,5 |
|
|
|
10 Ağustos 2014 |
|
|
|
58,02 |
|
7 Haziran 2015 |
40,87 |
|
|
|
|
1 Kasım 2015 |
49,49 |
|
|
|
|
16 Nisan 2017 |
|
|
51,41 |
|
|
24 Haziran 2018 |
42,56 |
|
|
52,59 |
|
31 Mart 2019 |
|
44,33 |
|
|
|
14 Mayıs 2023 |
35,62 |
|
|
49.24 |
|
28 Mayıs 2023 |
|
|
|
52,16 |
Sonuç: Seçim Sonuçlarındaki Mesajlar
14 Mayıs ve 28 Mayıs seçim sonuçlarının, dört temel dinamik (iç dinamikler, bölgesel dinamikler, küresel
dinamikler ve ilahi irade) açısından ayrıntılı bir şekilde
incelenmesi gerekir. Ayrıntılı analiz yol boyu yapılacaktır. Burada sadece iç
dinamikler açısından kısa bir özet verilecektir. Bu seçimlerde üzerinde
durulması gereken ve geleceği çok ciddi bir şekilde etkileyecek husus kuşaklar arası fay hattıdır. Bu
seçimdeki genç seçmen sayısı 15 milyon civarındaydı. Bu seçmenin yaklaşık 5
milyonu ilk kez oy kullandı. Muharrem İnce ve Sinan Oğan olgusunun temel
dinamikleri bu genç seçmenlerdir.
Kuşaklar arası fay
hattı Boğaziçi kadife darbe süreci ile birlikte LGBT merkezli inşa
edilmektedir. Genelde toplum
özelde gençlik için gelecekte en
ciddi tehlike bu gelişim olacaktır. O nedenle kuşaklararası fay hattı sorunu gelecek yazıda ele alınacaktır.
Millet İttifakı ve Seçim Sonuçları
Seçimi İttifaklar düzleminde ele aldığımızda en ciddi
sıkıntısı olan ittifak, Millet İttifakı’dır: Bu ittifak [(CHP, İYİ Parti, SP, DEVA, GP,
DP)+HDP/YSP] bir arada bulunması mümkün değildir denen çok farklı siyasi
renklerin çok ilginç bir karışımıdır. Bunları bir araya getirip bir iki yıl
gibi bir süreçte birlikte tutarak seçime götürmek büyük bir başarıdır. Bu
başarının en
büyük mimari Kılıçdaroğlu’dur.
Seçimi kaybetmesi bu olgunun inkâr edilmesini, görmezden gelinmesini sağlamaz,
sağlamamalıdır da. Erdoğan hiçbir dönem seçimlerde bu kadar zorlanmamış, yeni
ittifaklar aramamıştır. Millet İttifakı
Erdoğan’ı yeni ittifaklar kurmaya sevk etmiştir.
DEVA-GP-SP-DP’nin toplam oyları %4-5 civarında olmasına
karşılık DEVA 15, GP 10, SP 10 ve DP 3 olmak üzere 38 milletvekili almışlardır.
Bu CHP tabanında ciddi bir rahatsızlık oluşturmuştur. CHP tabanı ve yönetiminin
bir kısmı, rey getirmeyen ve fakat milletvekili alan dört ortağa öfkeli olup
Kılıçdaroğlu’nu 14 Mayıs seçimlerinden sonra suçlamaya başlamışlardır. 28 Mayıs
seçimleri için heyecan kaybına uğramışlardır. Muhtemelen önümüzdeki günlerde
CHP’de bir iç hesaplaşma dönemi başlayabilir. CHP’den yeni bir parti daha
çıkabilir. Buna karşılık da DEVA-GP-SP-DP tabanının yaşlı kuşağı da; “Bir Alevi CHP’liye rey vermeyiz.” tarzında
bir tepki koyarak CHP listelerine rey vermemiş olabilir. Bu dört partinin
seçimlere ayrı bir ittifakla girmemesi yukarıda bahsedilen psikolojinin devreye
girmesini sağlamıştır. Bazı SP
yetkililerinin kötü dil kullanması, “Ayasofya’nın bir kısmı müze olabilir.”
demesi ve GP yöneticilerinin de sert nutukları Millet İttifakı’nın oylarını
olumsuz etkilemiş olabilir.
AK Parti küskünleri ve DEVA-GP-SP-DP tabanının bir kısmı,
CHP yerine YRP’ye rey vermiştir. Tepkisel oylar YRP’nin Meclis’e 5 milletvekili
ile girmesini sağlamıştır. Millet İttifakı genç kuşakların psikolojisini gereği
gibi okuyamamıştır. Genç kuşakların belli bir kesimi teknoloji hayranıdır. Bu
nedenle TEKNOFEST’e, savunma sanayisindeki gelişmelere, doğal gaz ve petrol
bulunmasına çok ciddi ilgi göstermişlerdir.
Selçuk Bayraktar bu genç kuşak için ciddi bir simge, rol model olmuştur.
Gerek Kılıçdaroğlu’nun gerekse Babacan’ın Selçuk Bayraktar’a çatmaları,
şirketlerinin gösterdiği başarıları küçümsemeleri, hesap sorulacağı anlamına
gelen ifadeler kullanmış olmaları, Millet İttifakı’na hem genç hem de yaşlı
kuşakta rey kaybettirmiştir.
CHP, DEVA liderlerinin yerli ve millî sanayii destekleyip
güçlendirme yerine ABD’den şirket getirerek Atatürk Havaalanı’nı da onlara
vereceği ile ilgili sanayileşme stratejisini açıklaması hem genç hem de yaşlı
kuşakta olumsuz etki meydana getirmiştir. Bu konuda olumsuz bağlamda pozitif
sosyal geri besleme (olumsuzlukların olumsuzlukları besleyerek büyütmesi) vuku
bulmuştur. Bu da rey kaybını getirmiştir. Yerli firmalar yerine yabancı
firmaları tercih etme yaklaşımına halktan özellikle gençlerden tepki gelince
aşağıladıkları, önemsiz göstermeye çalıştıkları, alaya aldıkları yerli
teknolojik gelişmeleri sonra kabullenme zorunda kalmaları kendileri için olumsuz
olmuştur.
Millet İttifakı’nın eşitlik,
adalet, özgürlük merkezli söylemleri ile Kılıçdaroğlu’nun ‘helalleşme stratejisi’ gençleri
etkilemiştir. Aynı zamanda Cumhur İttifakı’nın CHP’nin geçmişindeki kara
lekelere ilişkin propagandasını etkisiz hâle getirmiştir. Çünkü helalleşme
stratejisi geçmişteki hataların kabul edilmesi ve bunun için de halktan özür
dilenmesi şeklinde tezahür etmiştir. Geçmişe dönük her türlü eleştiriye “Biz
geçmişte hata yaptık, onun için helallik istiyoruz.” diyerek cevap verilmesi, belli
bir kuşakta etkili olmuştur. CHP ile olan fay hatlarındaki enerji de belli bir
boşalma meydana getirmiştir.
Bu enerji boşalmasını engellemek için Cumhur İttifakı Millet
İttifakı’nı FETÖ’cü, PKK’cı, Kandil’ci,
LGBT’ci, hain, iş birlikçi, ajan ve darbeci diye suçlamıştır. Her
nedense Kandil’deki PKK liderleri de yol boyu sürekli Millet İttifakı’nı
desteklediklerini açıklayarak Cumhur İttifakı’nın ithamlarına âdeta malzeme
sunmuş; ekmeğine yağ sürmüşlerdir. Bütün bunlara karşı Millet İttifakı’nın açık
seçik bir tavır koyamaması, genelde milleti özelde de milliyetçi kesimi
rahatsız etmiş ve harekete geçirmiştir. Cumhur İttifakı’ndan gayrimemnun
olan bu kesim, yeniden Cumhur İttifakı’na yönelmiştir. Seçimlerde Millet
İttifakı’nı destekleyen HDP’lilerin seçim meydanlarındaki bazı konuşmaları,
Cumhur İttifakı’nın elini kuvvetlendirmiş, bu da Millet İttifakı’na oy
kaybettirmiştir.
ABD’nin sessiz kalıp AB+İngiltere basının -altı-yedi
dergi-gazete- aşırı Erdoğan düşmanlığı yapması, yurt dışındaki bazı seçmenlerde
milliyetçilik duygularını harekete geçirmiş ve Cumhur İttifakı’na yönelmelerini
sağlamıştır. Yeni nesilde sürekli değişim arzusu vardır. Millet İttifakı’nın
değişim sloganı gençlerde ağır basmış, teknolojinin çok fazla etkili olmadığı
bir gençlik kesimi Millet, ATA, Emek ve Özgürlük ittifaklarına
yönelmişlerdir. Sinan Oğan ve Muharrem
İnce’nin oylarında ana etkili unsur gençler olmuşlardır. Gençlerin önemli bir
kısmı Erdoğan’ın kullandığı dilden çok rahatsız olmuşlardır. Millet
İttifakı’nın Erdoğan için kullandığı ‘güç zehirlenmesi’ nitelemesi gençleri
etkilemiştir. Millet İttifakı barış,
özgürlük, kardeşlik söylemlerini propagandasının ağırlık merkezine
yerleştirmiştir. Gençlik ve Alevi merkezli propaganda etkili olmuştur. Böylece
Alevi-Sünni-Nusayri fay hattında çok ciddi bir enerji boşalması meydana
getirilmiştir.
Millet İttifakı bol vaat yapmıştır ve fakat söylemleri soyut
kalmıştır. Kılıçdaroğlu 300 milyar doların kaynağını, ABD ve AB’ye yaptığı
ziyaretlerin mahiyetini tatmin edici bir şekilde açıklayamamıştır. Bu da Millet
İttifakı’na oy kaybettirmiştir. Yurt dışına göç etmiş gençleri geri döndürme
amaçlı bir propaganda yapılmıştır. Bu da yurt dışı oyları geçmişe nazaran
etkilemiş ve artmasını sağlamıştır.
Cumhur İttifakı ve Seçimler
Cumhur İttifakı, bu seçimde bol vaat, hakaret ve gerilim
merkezli bir seçim stratejisi ortaya koymuş ve uygulamıştır. Cumhur İttifakı’na
göre Millet İttifakı ‘FETÖ’cü,
PKK’cı, Kandil’ci, LGBT’ci, hain, iş birlikçi, ajan ve darbecidir.’ Bunlar
çok ağır suçlamalardır. İlginç olan bu ağır suçlamalara karşı Millet İttifakı
mensuplarının FETÖ, PKK, Kandil ve LGBT
isimlerini zikrederek karşı çıkamamalarıdır. Bu durum Cumhur İttifakı’nın elini
kuvvetlendirmiş ve oy artışı sağlamıştır. Cumhur İttifakı’nın sert dili gençleri
olumsuz etkilemiştir. Buna karşılık Millet İttifakı’nın kullandığı yumuşak dil
gençleri olumlu etkilemiştir.
Millet İttifakı’nın en büyük hatası, yerli ve millî
sanayinin gelişmesini aşağılamak ve küçümsemek olmuştur. Bu zaafı Cumhur
İttifakı yerli sanayi hamlelerini propagandasının merkezine yerleştirerek çok
iyi değerlendirmiştir. Savunma sanayiinde yapılan İHA, SİHA, uçak, helikopter, TCG
Anadolu Gemisi, denizaltı ve TOGG vb. sürekli gündemde tutulmuş, bunlar halkın
ziyaretine açılmıştır. Bu hem genç hem de yaşlı kuşakları hatta ilkokul
çocuklarını bile etkilemiştir.
Karadeniz doğal gazı, Gabar petrolü bulunmuştur. Bunlara
bağlı olarak halka bedava doğal gaz verileceği vaadi yapılmış ve uygulamaya
sokulmuştur. Samsun’da başlatılan TEKNOFEST etkinlikleri değişik illere
taşınmış, en son İstanbul’da yapılan zirve ile hem gençler hem yaşlılar hem de
çocuklar üzerinde çok olumlu etkiler meydana getirilmiştir. TÜBİTAK gençlik
projeleri gençler üzerinde etkili olmuştur. Bayraktarların özellikle Selçuk
Bayraktar’ın öne çekilmesi belli bir genç grubu üzerinde çok büyük tesir
doğurmuştur. Bu da Cumhur İttifakı’na oy kazandırmıştır.
AK Parti tarihinde olmayan bir bol vaat süreci yaşanmıştır.
Asgari ücretten emekliliğe kadar her alanda vaat yapılmış, bazıları hayata
geçirilmiş bazıları da hayata geçirilmeyi beklemektedir. 1950 öncesinin,
gençler için genelde bir anlamı yoktur. CHP’nin geçmişi ile suçlanması istenen
etkiyi gençlerde meydana getirmemiştir. Buna karşılık AK Parti’nin 2015’e kadarki
döneminde ekonominin iyi, bugün ise kötü olması karşılaştırılmakta, gençler bu
düzlemde mukayese yapmaktadırlar. “Çay içecek parası”, “kalacak yere ödeyecek
parası” olmamak en büyük şikâyetleridir.
Gençler üzerinde en olumsuz etki, atamalarda mülakat sisteminin adil yapılmadığı
olgusu olmuştur. Mülakat sisteminden gençler çok rahatsızlar ve bunu da açık
bir şekilde söylemekten çekinmiyorlar. İki üç dakikalık bir mülakatla nasıl
karar verilebiliyor? Mülakat önceden verilmiş bir kararı hayata geçirebilmek
için bir kamuflaj aracı olarak kullanılıyor kanaati gençlerde hâkimdir. Mülakat
sisteminin kaldırılacağı sözünün verilmesi, yapılan hatanın kabul edilmesi
anlamında olup isabetlidir.
AK Parti döneminde ‘liyakatin
sadakati, sadakatin liyakati’ kanaati yaygınlaşmıştır. Bu, insanlarda,
özellikle gençlerde ‘adaletsizlik var’ kanaatinin öne çıkmasını sağlamaktadır.
Bu da gençlerin yurt dışına göç etmek isteğini tetiklemektedir. Erdoğan’ın yurt
dışına giden gençleri aşağılaması, yanlış olmuş, gençleri çok olumsuz
etkilemiş, bu da sandığa belli boyutta yansımıştır.
Erdoğan’ın seçimleri kazanmasındaki ana etkenlerden biri
kadınlardır. AK Parti döneminde işe almada pozitif ayırımcılık uygulanmaktadır.
Her eve değişik nedenlerle devlet yardımı yapılmaktadır: İşsizlik
yardımı, çocuk yardımı, yaşlılara-hastalara bakma yardımı. Bunlara ilaveten
6284 sayılı Yasa ile kadınların her dediğinin delilsiz ve belgesiz kabul
edilmesi ve ömür boyu nafaka olayı kadın seçmenlerin Erdoğan’ı desteklemesini
sağlamıştır.
HDP/YSP, TİP ve Seçimler
Bu seçimlerin önemli kaybedenlerinden birisi HDP/YSP’dir.
Millet İttifakı’nı cumhurbaşkanlığı seçimlerinde destekleyeceklerini açık bir
şekilde belirtmelerine rağmen, seçim kampanyalarında gereğini yerine
getirmemişler, Millet İttifakı’na zarar verecek Cumhur İttifakı’na yarayacak
konuşmalar, açıklamalar yapmışlardır.
HÜDA-PAR’ın Cumhur İttifakı’nın saflarında seçimlere
katılması, HDP’ye rey veren dinî hassasiyeti olan seçmenin bir kısmının saf
değiştirmesini sağlayarak HDP’ye rey kaybettirmiştir. Güneydoğu’da yıllardır HDP’ye karşı annelerin
başlatıp sürdürdüğü direniş olayı bu seçimlerde etkili olmuştur. Anneler PKK
baskısından dolayı çocuklarının dağa kaçırılmasından rahatsızlardır. Muhtemelen
bu seçimlerde annelerin bir kısmı Cumhur İttifakı’na, babaların bir kısmı da
Millet İttifakı’na yönelmişlerdir. Bu da HDP’nin oy kaybını artırmıştır.
Devlet, Güneydoğu’da
hem PKK hem de devlet korkusunu yıkmıştır. Bu iki korkunun yıkılması önemli
gelişmedir. Bu bölgede 12 Eylül Darbesi döneminde uygulanan devlet zulmü şimdi
yoktur. Gençler dağa çıkmak istememektedir. TİP, başarılı olmuş ve seçimlerden
4 milletvekili alarak çıkmıştır. HDP’den bir miktar oy almış olabilir.
Gençlerden oy almıştır. Güneydoğu’da terör
olmamasına, çok fazla yatırım yapılmasına, hizmet götürülmesine rağmen HDP’nin
böyle bir rey almasının nedenleri ayrıca analiz edilmelidir.
Geleceğin Türkiye’sinde Üç Ciddi Tehlike: LGBTIQ+, PKK/PYD/YPG, FET
14 Mayıs ve 28 Mayıs cumhurbaşkanlığı ve milletvekilliği
seçimlerinde gündelik hayata gelip oturan, sürekli konuşulan ve geleceğin
Türkiye’sinde çok ciddi sorun olma vasfını koruyan üç büyük tehlike LGBTIQ+, PKK/PYD/YPG ve FETÖ’dür. Türkiye’nin
kılcal damarlarına şu ya da bu şekilde yerleşen ve bir halk tabanına sahip
olmaya başlayan bu hareketlerin sorun olmaktan çıkarılması gerekmektedir. Bu
nedenle yeni Meclis’te bu üç konu masaya yatırılmalı, gerekli yasal tedbirlerin
yanında, sosyo-kültürel ve sosyo-ekonomik tedbirler alınmalı, psiko-sosyal
çalışmalar hızlandırılmalıdır.
Eğer böyle bir girişimde bulunulmaz, sorgulama başlatılmazsa
bütün bu ihanet hareketleri, seçimlerde oluşan psikolojik ortamdan yararlanarak
elde ettikleri halk tabanını genişleteceklerdir. Bu durumda gelecekte Şer
İttifakı (ABD, İngiltere, Siyonizm, AB, İsrail) mensupları psikolojik ve
sosyolojik savaş için kullanabilecekleri çok uygun bir zemin elde etmiş olacak,
kadife darbe stratejisini bu kitle üzerine inşa etmeye kalkacaklardır. Unutulmasın
ki bu çok ciddi bir tehlikedir. Unutmayın;
“Bir kavim (toplum), kendinde olanı
değiştirinceye kadar Allah, ona nimet olarak bağışladığını değiştirici
değildir. Allah şüphesiz işitendir, bilendir.” (8/Enfâl 53).
“Gerçekten
Allah, kendi nefis/özlerinde olanı değiştirip bozuncaya kadar, bir toplulukta
olanı değiştirip-bozmaz. Allah bir topluluğa kötülük istedi mi, artık onu geri
çevirmeye hiçbir (biçimde imkân) yoktur; onlar için Ondan başka bir veli
yoktur.” (13/Ra’d 11).
[1] Yüksek Seçim Kurulu Kararı, 19 Mayıs 2023
Cuma Resmî Gazete, sayı: 32195 (Mükerrer),
Karar No: 2023/1091 Yüksek Seçim Kurulu Kararı, 1 Haziran 2023 Perşembe Resmî Gazete, sayı: 32208 (Mükerrer),
Karar No: 2023/1269.
[2] Yüksek Seçim
Kurulu Kararı, 19 Mayıs 2023 Cuma Resmî
Gazete, sayı: 32195 (Mükerrer), Karar No: 2023/1091.
[3] Yüksek Seçim Kurulu Kararı, 19 Mayıs 2023 Cuma Resmî Gazete, sayı: 32195(Mükerrer),
Karar No: 2023/1091.
[4] Yüksek Seçim Kurulu Kararı, 1 Haziran 2023
Perşembe Resmî Gazete, sayı:
32208(Mükerrer), Karar No: 2023/1269.
[5] Yüksek Seçim Kurulu Kararı, 19 Mayıs 2023 Cuma Resmî Gazete, sayı: 32195(Mükerrer), Karar No: 2023/1091. Yüksek Seçim Kurulu Kararı, 1 Haziran 2023 Perşembe Resmî Gazete, sayı: 32208(Mükerrer), Karar No: 2023/1269.
[6] Ankara İl Seçim Kurulu açıklamalarından elde edilen bilgiler, 29 Mayıs 2023. https://t24.com.tr/yazarlar/sertug-cicek/katilim-orani-ne-kadar-dustu-sinan-ogan-in-oylari-nasil-paylasildi-kurt-secmenin-2-tura-ilgisi-ve-adaylara-destegi-sonucu-etkiledi-mi,40201.
